Medycyna tybetańska ma korzenie w starożytnej, rdzennej kulturze Tybetu. Wg badań prowadzonych na Wydziale orientalistyki Uniwersytetu Neapolu przez prof. Namkhai Norbu, ma ona (podobnie jak i cała kultura Tybetu) przeszło 5000 lat historii. Wywodzi się ze starożytnego królestwa Shang Shung. Królestwo to rozciągało się na terenie zachodniego i północno-zachodniego płaskowyżu tybetańskiego. Wprawdzie z tego okresu nie zachowały się przekazy pisane, ale wiele na ten temat możemy znaleźć w naukach przeddbuddyjskiej tradycji Bon, Religię, która wywarła wpływ na filozofię i praktyki buddyzmu tybetańskiego. Władcy Shang Shung byli często wymieniani w starożytnych tekstach tybetańskich jako pierwotni władcy dzisiejszego zachodniego Tybetu.
Początki
Tonpa Shenrab Miwoche (założyciel religii Bon) zgromadził wiedzę rdzennych mieszkańców Tybetu o lokalnych roślinach i ich różnych zastosowaniach poprawy zdrowia. Wiedzę tą przekazał jednemu ze swoich synów. Wiele wieków później (w VIII w.) w klasztorze Samye w Tybecie odbyła się pierwsza w historii międzynarodowa konferencja poświęcona medycynie tybetańskiej. Uczestniczyli w nim lekarze z Indii, Chin, Persji, Grecji i innych rejonów znanego Tybetańczykom świata. Większość historyków uważa, że po konferencji Yuthok Yonten Gonpo Starszy, wybitny lekarz tybetański, zsyntetyzował najlepsze teorie i praktyki medyczne. Niestety pominął w nich rolę Tonpy Shenraba Miwoche. Dlaczego? Gdyż w VIII w. mówienie o Bonie inaczej niż w negatywny sposób było niepoprawne politycznie. W końcu to dopiero chwilę wcześniej buddyzm został religią państwową, wypierając z tej roli nie inaczej, tylko religię Bon.
Hola, hola powiesz a Songtsen Gampo? Przecież był pierwszym buddyjskim królem. Tak, był, ale… To tak jak z naszym Mieszkiem I. Władca ze względów politycznych odszedł od wiary przodków, wziął sobie żonę z kraju ościennego. Songtsen wziął sobie nawet dwie małżonki — Nepalkę i Chinkę. Dwór przeszedł na nową religię, a lud nadal wyznawał wiarę przodków. W przypadku Tybetu była to religia Bon. Sytuacja zmieniła się dopiero za panowania Trisonga Detsena. Wszyscy mieszkańcy mieli zostać buddystami, a wraz z tym pojawiła się niechęć do “starej” tradycji.
Ojcowie medycyny tybetańskiej
Oficjalnie za ojca medycyny tybetańskiej uważa się Yuthoka Yontena Gonpo Młodszego (XII w.). Przypisuje się mu skomponowanie Czterech tantr medycznych (Gyu Zhi). Za innego z ojców medycyny uważa się Tangtonga Gyalpo (XIV w.). Tangtong był budowniczym mostów żelaznych, twórcą opery tybetańskiej ache lhamo oraz lekarzem, który opracował wiele używanych do dzisiaj receptur leków. W 1968 r., Sangye Gyatso — lekarz i regent Wielkiego Piątego Dalajlamy w Lhasie na wzgórzu Chakpori wzniósł pierwszą uczelnię medyczną. W tym czasie namalowano także siedemdziesiąt dziewięć tanek medycznych przedstawiających ludzką anatomię, zredagowano i opublikowano Gyu Zhi. Aby zachować i rozszerzyć medycynę tybetańską, Wielki XIII Dalajlama (1876-1933) w 1897 nakazał rozwinięcie studiów nad medycyną tybetańską i nauczanie jej większej ilości osób. W 1916 r. założył w Lhasie drugi uniwersytet medyczny – Men-Tsee-Khang (Instytut Medyczno-Astrologiczny). Na jego potrzeby stworzono drugi zestaw tanek medycznych Sangye Gyatso, co uratowało je przed późniejszym zniszczeniem z rąk Chińczyków.
Medycyna tybetańska obecnie
W 1949 roku Chińczycy najechali Tybet. 10 lat później, 10 marca 1959 roku bezlitośnie stłumili pokojowe demonstracje tybetańskie w Lhasie. Bojownicy tybetańscy używali kolegium medycznego Chakpori jako twierdzy, skąd strzelali do armii chińskiej. Budynek, w którym mieściło się kolegium, został doprowadzony do ruiny. Usunięto ją na początku lat osiemdziesiątych usunięto, by zrobić miejsce dla stojącej do dziś ogromnej anteny telewizyjnej. Podczas rewolucji kulturalnej (1966-1976) Chińczycy zniszczyli ponad 6000 klasztorów Zburzyli posągi, spalili księgi religijne i astrologiczno-medyczne. Zniszczyli lasy i dokonali niewyobrażalnych zniszczeń flory i fauny. W bezpośredniej konsekwencji chińskich represji zginęło ponad 1,2 miliona Tybetańczyków.
Obecnie, tajemna wiedza medyczna zarezerwowana dla mnichów i klasztorów, zatacza szerokie kręgi. Tybetański Uniwersytet Tradycyjnej Medycyny Tybetańskiej i Szkoła Medyczna Uniwersytetu Qinghaiskiego oferują kursy medyczne i praktyki. Wielu tybetańskich lekarzy praktykuje i naucza na Zachodzie. Również Tybetański rząd na uchodźstwie dba o zachowanie tybetańskiej tradycji medycznej. Ustanowiony w 1961 r. w Dharamsali Men-Tsee-Khang (Tybetański Instytut Medycyny i Astrologii) posiada 48 filii w Indiach i Nepalu.